Nhiều chuyên gia ngành thuế cho rằng Việt Nam nên bắt buộc sử dụng
in hóa đơn điện tử, bởi đây là công cụ đã được sử dụng phổ biến trên thế giới,
nhất là khi đẩy mạnh cải cách trong lĩnh vực thuế.
Theo Nghị quyết 36A/NQ-CP về Chính phủ điện tử, ngành tài chính mà trực tiếp là Tổng Cục Thuế có nhiệm vụ hỗ trợ doanh nghiệp
triển khai hóa đơn điện tử trên phạm vi toàn quốc. Tuy nhiên, quá trình
triển khai gặp nhiều vướng mắc về cơ chế chính sách và hạ tầng công
nghệ thông tin.
Lách từ cửa hàng...
Ở
bất kỳ quốc gia nào, nguồn thu từ thuế luôn phục vụ chi tiêu lợi ích
chung của cộng đồng hay nói cách khác chi cho mục tiêu phát triển kinh
tế - xã hội của quốc gia đó. Đương nhiên muốn chi thì phải có thu nên
vấn đề kiểm soát dư địa thu thuế là cần thiết đặc biệt trong bối cảnh
nguy cơ thất thu thuế luôn tiềm ẩn trong mỗi lĩnh vực, ngành nghề, từ
cửa hàng đến doanh nghiệp.
Tới cửa hàng chuyên bán đồ nội địa
khắc dấu tròn Nhật ở số 76 Nguyễn Du, Hà Nội, điểm dễ nhận thấy chính là phong cách
chuyên nghiệp trong cách sắp xếp hàng hóa cũng như phục vụ. Chỉ là một
cửa hàng tạp hóa nhỏ nhưng các sản phẩm đều có thông tin đầy đủ từ tên
mặt hàng, mã hàng, giá chưa bao gồm thuế đến các chương trình giảm giá.
Ngay trên hóa đơn bán hàng cũng lưu ý khách hàng về kiểm tra, đổi trả
hàng, giá sản phẩm…
Trái ngược với cách làm tỉ mỉ của người
Nhật, cửa hàng KFC phố Định Công có chiêu hút khách dễ gây hiểu lầm.
Phía ngoài cửa hàng, một áp phích quảng cáo giảm giá bắt mắt ghi rõ với
tiêu đề: “Trưa nay ăn gì” với áp phích quảng cáo in hình một suất cơm gà
kho tiêu và nước uống pepsi giá 35.000 đồng. Nhưng giá này chỉ áp dụng
từ thứ 2 – thứ 4, được ghi rất nhỏ ở phía trên của áp phích quảng cáo.
Tại đây, nhân viên bán hàng cũng “ưu ái” với khách trả tiền mặt hơn là
sử dụng thẻ để giao dịch. Và đôi khi nhân viên vì lý do khách đông quên
cả việc đưa hóa đơn cho người mua hàng.
Chẳng hạn với mặt hàng
thuốc y tế, việc không xuất hóa đơn tồn tại ở hầu hết cửa hàng thuốc nhỏ
nằm len lỏi trong các khu dân cư. Chỉ dọc ngõ nhỏ trên phố Định Công
Hạ, có đến 10 cửa hàng thuốc và gần như các cửa hàng này đều không xuất
hóa đơn khi bán. Trong khi đó, việc ghi giá trên mỗi loại thuốc không
phải cửa hàng nào cũng thực hiện nghiêm túc. Như vậy, khách hàng chỉ
biết trả tiền theo sự tính toán của nhân viên.
Cách mua - bán
không hóa đơn hoặc thiếu rõ ràng của hàng loạt cửa hàng trên đã trở
thành thói quen lâu nay của người tiêu dùng Việt. Điều này cũng là lý do
giải thích một phần nguồn thu thuế đang bị thất thu. Hơn nữa, khách
hàng cũng sẽ phải chịu thiệt khi mua hàng nếu không đúng yêu cầu. Bởi
lúc đó, việc đổi trả hàng phụ thuộc hoàn toàn vào sự dễ tính của người
bán.
Trong khi đó, theo quy định, các cửa hàng kinh doanh, hộ
kinh doanh cá thể phải chịu các loại thuế như: Thuế thu nhập cá nhân
(TNCN); thuế môn bài; thuế giá trị gia tăng (GTGT). Hộ cá nhân kinh
doanh cũng phải sử dụng hóa đơn bán hàng theo đúng quy định. Đối với các
hộ cá nhân, kinh doanh có mức doanh thu hàng năm dưới 100 triệu đồng
(tương đương khoảng 9 triệu đồng/tháng) thì thuộc đối tượng không chịu
thuế GTGT (tức không phải nộp thuế GTGT) nhưng vẫn phải nộp thuế môn bài
và thuế TNCN.
Tỷ lệ % tính thuế GTGT trên doanh thu được quy
định như sau: cung cấp, phân phối hàng hóa là 1%; sản xuất, vận tải dịch
vụ có gắn với hàng hóa, xây dựng có bao thầu nguyên vật liệu là 3%.
Dịch vụ, xây dựng không bao thầu nguyên vật liệu là 5%; hoạt động kinh
doanh khác là 2%.
Như vậy, việc các hộ kinh doanh không cung cấp
hóa đơn cho khách hàng có thể hiểu hộ kinh doanh đó nằm trong diện nộp
thuế môn bài, không phải nộp thuế GTGT. Còn đối với trường hợp cửa hàng
không xuất hóa đơn thanh toán cho khách hàng sẽ khiến cơ quan quản lý
thuế không có cơ sở để kiểm soát.
Một loại giao dịch khác cũng
đang khó kiểm soát phải kể đến là cho thuê nhà bởi đây là giao dịch thỏa
thuận chủ yếu giữa người bán, người thuê, không có sự giám sát của cơ
quan chức năng. Chị Thanh Hằng ở phố Hai Bà Trưng, Hà Nội cho biết, chị
có nhà cho thuê mấy năm nay quanh mức 10 đến 15 triệu đồng/tháng nhưng
cũng không thấy ai ở cơ quan thuế đến hỏi. Bản thân chị cũng chưa hiểu
rõ về nghĩa vụ nộp thuế khi cho thuê nhà.
Trong khi đó, Thông tư
số 92/2015/TT-BTC ngày 15/9/2015 của Bộ Tài chính quy định, đối với hộ
gia đình; cá nhân có tài sản cho thuê mà tổng số tiền cho thuê trong năm
thu được từ 100 triệu đồng trở xuống hoặc tổng số tiền cho thuê trung
bình một tháng trong năm từ 8,4 triệu đồng trở xuống thì không phải
khai, nộp thuế GTGT, thuế TNCN.
Cơ quan thuế không thực hiện cấp
hoá đơn lẻ đối với trường hợp này. Nếu tổng số tiền cho thuê nhà trên
100 triệu/năm thì tổng thuế phải nộp là: (doanh thu tính thuế GTGT x
10%) + thuế môn bài.
Đấy là chưa kể một loạt lĩnh vực khác như
các trung tâm chăm sóc sắc đẹp, ngoại ngữ, thể dục thể thao, cơ sở khám
chữa bệnh tư nhân cũng tiềm ẩn nguy cơ thất thu thuế.
Tới doanh nghiệp....
Mới
đây, Công an thành phố Hà Nội đã triệt phá thành công một chuyên án lớn
và khởi tố bắt tạm giam 3 đối tượng liên quan đến vụ án để điều tra về
tội “In, phát hành, mua bán trái phép hóa đơn chứng từ thu nộp ngân sách
Nhà nước”. Theo đó, nhóm đối tượng có dấu hiệu sử dụng các doanh nghiệp
“ma” để mua bán hoá đơn GTGT trái phép.
Thủ đoạn của các đối tượng là mua lại các công ty hoạt động kinh doanh
kém hiệu quả, rồi chỉnh sửa thông tin của giám đốc, người đại diện theo
pháp luật các công ty, kể cả công ty được thành lập mới nhưng không có
hoạt động sản xuất, kinh doanh với sự đa dạng về ngành, nghề, lĩnh vực
như xây dựng cơ bản, du lịch, dịch vụ... để xuất, bán hoá đơn GTGT.
Sau
đó, các đối tượng tổ chức giao dịch, thoả thuận với các doanh nghiệp về
nội dung mua, bán hoá đơn rồi viết, xuất hoá đơn, giao nhận hoá đơn và
giao dịch chuyển khoản.
Quá trình điều tra làm rõ, từ tháng
6-2014 đến nay, nhóm đối tượng này đã xuất khống hóa đơn với tổng giá
trị trên 780 tỷ đồng của 40 công ty “ma” với 3.150 hóa đơn cho khoảng
trên 500 công ty, bước đầu cơ quan điều tra xác định đã gây thất thu
trên 78 tỷ đồng tiền thuế của Nhà nước.
Trên đây chỉ là một
trong số các vụ vi phạm về trốn thuế hóa đơn GTGT được phát hiện trên
địa bàn Hà Nội trong thời gian gần đây.
Liên quan tới vấn đề
này, ông Nguyễn Đình Cư, Phó Chủ tịch Hội tư vấn Thuế Việt Nam cho biết,
trường hợp doanh nghiệp mua lại công ty hoạt động kém hiệu quả là hoạt
động bình thường và được pháp luật cho phép. Tuy nhiên, về nguyên tắc
khi mua lại doanh nghiệp phải thực hiện đúng quy định của pháp luật và
đăng ký lại với cơ quan đăng ký kinh doanh và cơ quan thuế quản lý.
Còn
với trường hợp doanh nghiệp thành lập nhưng không hoạt động sản xuất
kinh doanh mà chủ yếu bán hóa đơn GTGT theo ông Nguyễn Đình Cư đã xảy ra
nhiều năm và việc này gây thất thoát ngân sách Nhà nước đồng thời tạo
nên sự bất bình đẳng đối với doanh nghiệp làm ăn chân chính. Trong khi
đó, các biện pháp ngăn chặn chưa có hiệu quả.
Theo ông Cư, lý do
bởi Luật Doanh nghiệp hiện hành tạo điều kiện thuận lợi đối với việc
thành lập doanh nghiệp, nhưng không có điều kiện cụ thể cho các thân
nhân là chủ doanh nghiệp về trình độ nghiệp vụ, học vấn, đạo đức kinh
doanh và về cơ sở vật chất như tài sản, vốn kinh doanh cũng không quy
định… Đây chính là khe hở để các đối tượng thành lập doanh nghiệp làm ăn
phi pháp thực hiện mua bán hóa đơn GTGT.
Hơn nữa, trước đây, cơ
quan thuế cung cấp hóa đơn GTGT đối với các doanh nghiệp nên dễ kiểm
soát. Nhưng nay, chính sách thuế tạo điều kiện cho doanh nghiệp tự in,
tự phát hành, tự tính, tự kê khai, tự nộp thuế. Trong khi đó, lực lượng
cán bộ thuế mỏng nên không đủ điều kiện kiểm tra toàn bộ doanh nghiệp để
phát hiện ra những doanh nghiệp làm ăn thiếu chân chính